لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مناطق آزاد از ابزارهای دولت ها برای تحقق راهبرد برونگرا در پارادایم جهانی شدن، از اصلیترین کانونهای توجه سرمایه گذاران محسوب میشود که از بدو تشکیل زمین مهمترین عامل در بین دیگر عوامل تولید مورد توجه می باشد و آنچه بعد از سپری شدن چندین دهه از تشکیل مناطق آزاد لازمه تغییر است تغییر رویکرد در برنامه ریزی در این نواحی لازم می باشد در پژوهش با رویکرد آینده نگاری به شناسایی مهمترین عوامل مؤثر، میزان و چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده توسعه فضایی منطقه آزاد ارس می پردازد که در واقع زمینه تدوین سناریوها در مراحل بعدی و همچنین تدوین راهبردها، برنامه ریزی و سیاستگذاری برای رسیدن به سناریوهای مطلوب را فراهم میکند که از روش های دلفی و تحلیل اثرات متقاطع و نرم افزار میک مک به شناخت پیشران ها پرداخته است و از لحاظ روش توصیفی – تبینی و نتایج، کاربردی است در مرحله اول، 51 متغیر در قالب 4 عامل (اقتصادی، سیاسی و نهادی، اجتماعی و گردشگری و کالبدی و محیطی) ، شناسایی و از میان عوامل میزان تأثیرگذاری بر یکدیگر و بر آینده با روشهای مستقیم و غیرمستقیم، 13عامل کلیدی، جذب سرمایه، تحریم های بین المللی، توسعه دشت های کشاورزی و گلخانه ای، توسعه بخش صنعت، صادرات، قیمت زمین، توسعه شهری و روستایی، روابط دیپلماتیک با کشورهای حوزه قفقاز، رقابت منطقه ای با سایر مناطق آزاد، زیرساخت های گردشگری، رونق تجارت، تسهیل در واردات و مناقشه قره باغ و روند صلح، انتخاب، که بیشترین نقش را در توسعه فضایی آینده منطقه آزاد ارس، ایفا می نماید.

هدف این مقاله ارائه چارچوبی برای آینده نگاری با تمرکز بر نقش رویکردهای شناختی و ترکیب آن با مفهوم نقشة شناختی فازی است. چارچوب پیشنهادی از سه مرحلة پیش آینده نگاری، اصلی و پساآینده نگاری تشکیل می شود. در مرحلة اصلی آینده نگاری، به منظور تعیین آینده مطلوب، تمرکز محوری بر نقش تصور و شهود در ترسیم آینده در ذهن خبرگان، به تصویر کشیدن تصورات خبرگان در قالب یک نقشة شناختی فازی اجتماعی متأثر از متغیرهای دور و نزدیک از بافت های داخلی و خارجی مرتبط با موضوع است. از نقاط قوت این چارچوب می توان به نمایش سیر تکاملی شناخت خبرگان از موضوع آینده، از جمع آوری داده ها تا به تصویر کشیدن نقشه ها و تحلیل و تجمیع آن­ ها، به منظور دستیابی به دانش و فهم درباره آینده و شکل گیری خرد درباره موضوع آینده اشاره نمود. این مهم با شناسایی آینده های محتمل و تعیین آینده مطلوب در مرحلة اصلی آینده نگاری چارچوب پیشنهادی، محقق می شود. به علاوه استفاده از نقشة شناختی، نقش متغیرها و توالی آن­ ها در آیندة مطلوب را شفاف نموده و امکان برنامه ریزی متغیرهای کنترل پذیر برای دستیابی به آیندة مطلوب را فراهم می آورد. اعتبارسنجی تحقیق، با بررسی اهمیت مؤلفه ­ های چارچوب پیشنهادی براساس روش آنتروپی شانون و نیز مقایسة این چارچوب با سایر چارچوب های مطالعه شده براساس عوامل کلیدی و دریافت نظرات خبرگان انجام شده است.

مقدمه: ارائه الگوی راهبردی آینده نگاری فرهنگی جهت سازماندهی مسائل و چالش های پیش روی این حوزه، یکی از موضوع های مهم و اساسی پیش روی کشور است. این موضوع اهمیت تصمیمات در این حوزه را مبتنی بر راهبردهای تهاجم فرهنگی از جانب دشمنان فرهنگی در سطح جامعه بیش ازپیش نمایان می سازد. مدیران فرهنگی می بایست با بررسی چالش ها و نقاط ضعف عملکردی از یک سو و بررسی روندهای مرتبط از سوی دیگر بهترین تصمیمات ممکن در این حوزه را اتخاذ نمایند. روش: پژوهش حاضر به دنبال ارائه الگوی راهبردی آینده نگاری فرهنگی می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف تحقیق در زمره تحقیقات کاربردی، از لحاظ طرح تحقیق در زمره تحقیقات آینده نگرا و از لحاظ روش در زمره تحقیقات توصیفی– تحلیلی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه خبرگان و صاحب نظران در حوزه برنامه ریزی راهبردی و راهبردها و جهت گیری های اساسی فرهنگی در کشور می باشند که از بین آن ها 103 نفر به شیوه نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. یافته ها: الگوی برنامه ریزی آینده نگاری راهبردی فرهنگی بر اساس الگوی EFQM دارای 1000 امتیازی می باشد که وزن مؤلفه حصول توافق و کسب آمادگی برای برنامه ریزی راهبردی در بالاترین سطح سازمانی برابر 257 امتیاز، وزن مؤلفه برنامه ریزی راهبردی فرهنگی برابر 245 امتیاز، وزن مؤلفه جاری سازی راهبردها برابر250 امتیاز و وزن مؤلفه کنترل راهبردی فرهنگی برابر 247 امتیاز می باشد. نتیجه گیری: بر اساس یافته های پژوهش لازم است شاخص های از جمله ضرورت و فوریت انجام تحول و برنامه ریزی راهبردی، بسترسازی و کسب آمادگی برای ورود به برنامه ریزی، سنجش میزان بلوغ و آمادگی سازمان برای برنامه ریزی، تهیه برنامه ای برای انجام برنامه ریزی راهبردی با جدید بیشتری در سازمان انجام شوند.

آینده شهر تهران به عنوان پایتخت و یک کلان شهر در گرو تغییرات شدید در کلان روندهای محیطی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فناورانه است. در میان این دگرگونی ها و تحولات شدید، ساختار حکمروایی کلان شهر تهران نیز مستثنا نخواهد ماند و آینده های مختلفی در پیش دارد. براین اساس نیاز است این آینده ها شناسایی شده و مدنظر قرار بگیرد تا مسیر بهینه برای عبور از چنین تحولاتی آشکار شود. در این پژوهش درباره اصول و مفاهیم آینده نگاری حکمروایی بحث شده و سناریوهای حکمروایی کلان شهر تهران در افق 1420 ترسیم و تبیین شده است. براساس خروجی های دلفی آنی، پیش ران های اصلاحات اساسی در ساختار اداره کشور، شکل گیری نظام فدرالیسم در کشور، جهانی شدن و آثار آن بر کلان شهر تهران و وضعیت مشارکت سمن ها و نهادهای مدنی در حکمروایی بیشترین اثرگذاری و بیشترین عدم قطعیت را دارند. براساس سه عدم قطعیت بحرانی شناسایی شده و از ترکیب آن ها درمجموع هشت سناریوی ممکن شکل گرفته است. پس از حذف ناسازگاری درونی سناریوها، پنج سناریو به عنوان سناریوهای سازگار باقی ماند و در ادامه داستان سناریوها برای هرکدام تدوین شد. هریک از این سناریوها تاثیرات متفاوتی بر حکمروایی شهری و تقویت یا تضعیف شاخص های حکمروایی شایسته شهری در کلان شهر تهران خواهد داشت. سناریوی اول (حکمروایی در کلاس جهانی) همراه با مجموعه ای از فرصت های بهبود ساختار حکمروایی کلان شهر تهران بوده و در صورت بهره گیری از ظرفیت های این سناریو الگوی بهینه حکمروایی شهری امکان پذیر شده است و عمده موانع آن رفع خواهد شد، اما در سناریوی سوم (روزگار سخت خسروان) وقوع پیش فرض های منفی عدم قطعیت های بحرانی، رفع موانع حکمروایی را بسیار دشوار کرده است و مجموعه ای از موانع جدید به همراه خواهد داشت. در سایر سناریوها نیز ترکیبی از ظرفیت ها و موانع حکمروایی شهری شکل گرفته و نگرش مدیران را به آینده های محتمل گسترده تر کرده است؛ بنابراین مدیران شهری باید با آگاهی از ظرفیت ها و موانع هریک از سناریوها آمادگی لازم برای بهره گیری از ظرفیت ها را داشته باشند، خود را برای موانع جدید آمده کنند و به روش های محدود اصلاح ساختار حکمروایی کلان شهر اتکا نکنند.